Jan II "Dobry" Robertyng-Capet-Valois (urodzony w Chateau du Gué de Mauny, 26 kwietnia 1319 roku, zmarł w Londynie, 8 kwietnia 1364 roku) herb
Synem Filipa VI Robertyng-Capet-Valois, hrabiego d'Alençon, hrabiego de Valois, d'Anjou i para Francji, hrabiego du Maine, du Perche, d'Alençon, de Chartres, de Roussillon, księcia de Berry i Normandii, hrabiego de La Roche-sur-Yon, króla Francji, regenta Nawarry i Joanny "Kulawej" Robertyng-Capet-Bourgogne, córki Roberta II Robertyng-Capet-Bourgogne, księcia Burgundii.
Hrabia Andegawenii i du Maine jako Jan I, książę Normandii i par Francji od 17 lutego 1332 roku do 22 sierpnia 1350 roku, hrabia Poitiers od 1344 roku do 22 sierpnia 1350 roku, książę Gujenny od 1345 roku, król Francji jako Jan II od 22 sierpnia 1350 roku do 8 kwietnia 1364 roku, książę Burgundii jako Jan I od 21 listopada 1361 roku do 6 września 1363 roku, regent Nawarry od 22 sierpnia 1350 roku do 12 lutego 1352 roku, hrabia de jure uxoris Owernii i Boulogne jako Jan I od 19 lutego 1349 roku do 8 kwietnia 1360 roku, regent Księstwa Burgundii, palatynatu Burgundii i hrabstwa Artois od 3 kwietnia 1349 roku do 19 września 1356 roku, delfin (dauphin, hrabia) Delfinatu jako Jan I od 22 sierpnia 1350 roku do 8 kwietnia 1364 roku.
28 lipca 1332 roku w Melun poślubił Judytę-Bonnę Wigérides Limburg-Luksemburską (urodzona 20 maja 1315 roku, zmarła w Maubuisson, 11 września 1349 roku), księżną Normandii, córkę Jana I "Ślepego" Wigérides Limburg-Luksemburg, króla Czech, tytularnego króla polski i Elżbiety Przemyślid, córki Wacława II Przemyślid, króla Czech i Polski. 19 lutego 1349 roku w Nanterre poślubił Joannę I d'Auvergne (urodzona 8 maja 1326 roku, zmarła w Chateau d'Arzilly de Vadans, 29 września 1360 roku), hrabinę d'Auvergne [Owernii] i de Boulogne, córkę Wilhelma XII d'Auvergne, hrabiego d'Auvergne [Owernii] i de Boulogne i Małgorzaty d'Évreux, córki Ludwika d'Évreux, hrabiego Évreux, Étampes i Beaumont-le-Roger.
W 1332 roku Filip VI doprowadził do wyboru syna na tron Francji. Filip planował w tym czasie wyjazd na wyprawę krzyżową i chciał zabezpieczyć sukcesję swojego syna na wypadek swojej śmierci. Od 1336 roku uczestniczył w walkach w Burgundii i pierwszych bojach wojny 100-letniej (1340-41), później w wojnie przeciwko Janowi de Montfort w Bretanii. W latach 1345-1346 zarządzał w imieniu ojca południoow-wschodniej Francją, a od 1347 roku w Normandii, jednak bez większych sukcesów. W 1339 roku Jan został dowódcą wojsk wysłanych do Hainaut przeciwko Anglikom, ale nie odniósł tam sukcesów. Niewiele lepiej poszło mu w 1346 roku, kiedy walczył w Langwedocji, gdzie nie mógł zdobyć zamku Aiguillon.
Tron Francji objął po śmierci ojca 22 sierpnia 1350 roku. Odziedziczył kraj wycieńczony wojną i epidemią czarnej śmierci. Został koronowany w Reims 26 sierpnia 1350 roku. Po objęciu tronu zarządził reformę wojska, którego słabość wykazały pierwsze walki Filipa VI z Anglią. Za cenę rozmaitych daleko idących obietnic uzyskał od stanów prowincjonalnych znaczne kwoty na zaciąg wojska przeciwko Anglii. Dążył do pojednania z sojusznikiem Anglików Karolem II "Złym", z którym zawarł traktat podpisany w Nantes, w 1354 roku poszerzający jego włości w Normandii, osadzając jednocześnie delfina jako księcia Normandii w celu pacyfikacji wpływów Karola "Złego".
Od początku rządów otaczał się przepychem i bezwzględnymi ludźmi, którym nadawał wysokie urzędy państwowe. Tym samym nie cieszył się poparciem francuskich feudałów. Jan, podobnie jak ojciec, był znakomitym rycerzem. W 1351 roku utworzył Order Gwiazdy, złożony z 500 kawalerów, którzy przysięgali, że nie ustąpią w bitwie ani na krok, ani nigdy się nie poddadzą.
Przejął państwo w sytuacji niezwykle trudnej. Kraj był pogrążony w wojnie i pomimo chwilowego rozejmu (1347-1355) w Bretanii nadal trwały walki. Flandria zyskała niemal całkowitą niezależność, a stojący na czele opozycji francuskiej król Nawarry Karol "Zły" proponował Anglikom rozbiór Francji. W 1355 roku wznowiono działania wojenne, które doprowadziły rok póź niej do kolejnej przełomowej bitwy w wojnie francusko-angielskiej. Pod Maupertuis nieopodal Poitiers wojska francuskie otoczyły armię księcia Edwarda, zwanego "Czarnym Księciem" i pomimo przewagi liczebnej oraz taktycznej to Francuzi ponieśli druzgocącą klęskę. Do niewoli dostał się król Jan II, jego syn Filip oraz wielu feudałów. Wobec takiej sytuacji władzę w państwie objął Karol, syn Jana II, który musiał stawić czoła buntowi żakerii oraz powstaniu w Paryżu. Udało mu się doprowadzić do zawarcia rozejmu z Anglią w Brétigny w maju 1360 roku, jak również ustalono ogrom ny okup za Jana II, który po wpłaceniu pierwszej raty opuścił niewolę angielską i udał się do Francji w celu zebrania reszty środków. Nie udało mu się to iw 1364 roku powrócił do niewoli w Anglii, gdzie zmarł.
Wcześniej jednak Jan II zdołał podnieść krzyż na znak udziału w krucjacie. Bez wątpienia był czternastowiecznym władcą Francji, któremu spośród wszystkich najmniej brakowało, aby wyruszyć na wyprawę krzyżową. Wsparł on wraz z papieżem Urbanem V plany krucjatowe króla Cypru Piotra. 31 marca 1363 roku, po mszy odprawionej w papieskiej kaplicy w Awinionie, Urban V wygłosił płomienne kazanie, w którym wezwał chrześcijan do udziału w krucjacie. Jan II odebrał z rąk papieża krzyż na znak udziału w krucjacie, a wraz z nim uczynili to najwybitniejsi przedstawiciele rycerstwa francuskiego oraz król Cypru Piotr I. Papież wyznaczył dowódcą wyprawy króla Francji, a legatem papieskim na krucjacie został kardynał Élie z Talleyrand-Périgord. O samej krucjacie oraz zaangażowaniu króla Jana II oraz jego syna Karola V szerzej będę pisał da lej przy omawianiu pobytu króla Cypru Piotra I na terenie Francji.
Po objęciu tronu Jan nadawał wysokie godności tylko ludziom ze swojego najbliższego otoczenia. Nie przysparzało mu to popularności wśród francuskich feudałów. Szczególną ich niechęcią cieszył się faworyt króla, konetabl Karol de la Cerda. Wkrótce de la Cerda popadł w konflikt z zięciem Jana II, królem Nawarry Karolem II "Złym". Między dwoma Karolami rozpoczęła się bezwzględna rywalizacja. Ostatecznie 8 stycznia 1354 roku de la Cerda został zamordowany przez stronników króla Nawarry. Jan był wściekły, ale zagrożenie angielskimi najazdami skłoniło go do ugody z Karolem. 22 lutego 1354 roku podpisano ugodę w Mantes.
Ugoda ta nie zakończyła rywalizacji. Karol II nie otrzymał przyrzeczonych mu w traktacie włości. W takiej sytuacji nawiązał kontakty z Anglią i podpisał ugodę z królem Edwardem III. Obiecał w tym traktacie wspierać militarnie działania księcia Walii Edwarda "Czarny Książę". Jan postanowił rozbić niebezpieczną dlań koalicję i 10 września 1355 roku podpisał z Karolem II kolejny traktat w Valognes, który powtarzał postanowienia ugody z Mantes. Karol z Nawarry ponownie przeszedł do obozu Jana.
Tymczasem na nowo wybuchła wojna z Anglią (Wojna Stuletnia), trwająca od 1337 roku. Po epidemii ospy nieco przygasła i działania wojenne koncentrowały się głównie w Bretanii, gdzie o tron walczyli popierany przez Edwarda III, Jan de Montfort oraz popierani przez Francję Karol de Blois i Joanna I de Penthievre. W 1355 roku do Gujenny przybył "Czarny Książę", który podjął ataki w głąb Francji. Tymczasem na początku 1356 roku król Jan stracił cierpliwość do działań Karola z Nawarry i kazał go uwięzić, a niektórych jego stronników skazał na śmierć. Nie uspokoiło to jednak sytuacji we Francji, gdyż brat króla Nawarry, Filip de Longueville, posiadacz licznych włości w Normandii, przeszedł na stronę Anglików.
Po wznowieniu wojny z Anglią w 1355 roku pokonany i wzięty do niewoli w bitwie pod Poitiers w 1356 roku, był przetrzymywany w Bordeaux, potem w Windsorze. Regentowi, księciu Karolowi z tytułem delfina, nie udało się wydobyć państwa z zapaści wywołanej wojnami i niefachowością Jana, choć po wielu wysiłkach zdołał zdławić powstanie mieszczan paryskich pod wodzą Stefana Marcela w 1358 roku i wielki bunt chłopski (tzw. żakerię). W niewoli Jan podpisał z Anglią upokarzający traktat pokojowy w 1359 roku, odrzucony przez francuskie Stany Generalne i regenta, który zreformował armię i wznowił działania zbrojne. Król odzyskał wolność po podpisaniu mniej niekorzystnego traktatu w Bretigny w 1360 roku, pozostawiając w Londynie jako zakładnika swego syna Ludwika Andegaweńskiego. Konieczność zebrania pieniędzy na wykup króla (zwolnionego na słowo przez Anglików) wymusiła nowe podatki w 1363 roku. Po ucieczce Ludwika Andegaweńskiego z Londynu Jan II dobrowolnie powrócił do niewoli w styczniu 1364 roku, w której wkrótce zmarł.
Król Jan przystąpił do działań wojennych latem 1356 roku. Na początku obległ Breteuil w Górnej Normandii. Zamek został w końcu zdobyty, ale załoga odeszła wolno. Tymczasem 8 sierpnia 1356 roku "Czarny Książę" zorganizował wyprawę w kierunku centralnej Francji. Armie angielskie dotarły do Tours i rozpoczęły oblężenie miasta. Jan II ucieszył się na wieść o przybyciu Anglików i postanowił stawić im czoła w bitwie. Po kilkudniowym pościgu przeciął drogę angielskiego odwrotu i zmusił "Czarnego Księcia" do starcia.
Bitwie można było jednak zapobiec. Na polecenie ówczesnego papieża Innocentego kardynał Élie de Talleyrand-Périgord zdołał wynegocjować między stronami, że książę Walii za odstąpienie od walki odda wszystkie zdobyte dotąd w kampanii francuskiej zamki, jeńców (bez okupu) i zapłaci w złocie odszkodowanie za dokonane zniszczenia (a jego armia wsławiła się w paleniu wsi, miast i rabunkach słabszych, nie stawiających oporu zamków). Kardynał przedłożył Janowi II te niezwykle korzystne warunki, król jednak zażądał, by książę Walii i stu wybranych rycerzy oddało się we francuską niewolę. Tego warunku Anglicy nie mogli przyjąć.
Bitwa odbyła się 19 września 1356 roku na polu Maupertuis pod Poitiers. Jan podzielił swoje wojska na cztery kolumny. Jako pierwsza zaatakować miała kolumna marszałka de Clermont licząca 300 rycerzy. Pozostałe trzy kolumny (delfina, księcia Orleanu i króla Jana) czekały w rezerwie. W dzień starcia doszło do kłótni między dwoma francuskimi marszałkami - de Clermontem i d'Audrehemem, która zakończyła się samowolną szarżą francuskiej kawalerii. Szarża ta załamała się pod ostrzałem angielskich łuczników.
Clermont uderzył na hufiec lorda Salisbury'ego, ale jego oddział został starty z powierzchni ziemi, a sam marszałek zginął. D'Audrehem uderzył na hufiec lorda Warwicka, ale jemu również nie dopisało szczęście i dostał się do niewoli. Klęska kawalerii wywołała popłoch w armii francuskiej. Niedobitki z oddziału Clermonta wpadły na spieszonych rycerzy księcia Orleanu, potęgując zamęt. W efekcie cały hufiec Orleańczyka uciekł z pola bitwy, nie podejmując walki. Klęską zakończył się również atak kolumny delfina Karola, który widząc klęskę swoich oddziałów, uciekł z pola bitwy.
Na Maupertuis pozostał ostatni hufiec francuski pod osobistą wodzą króla Jana. Nie bacząc na to, że bitwa jest już przegrana, król rzucił się w wir walki. To jest pewne, że ów mąż uciekać przed nami nie będzie - powiedział przez bitwą John Chandos, doradca króla Nawarry. Wreszcie u boku Jana pozostał tylko jego najmłodszy syn, Filip, który wciąż krzyczał: Na lewo, ojcze, strzeżcie się! Ojcze, strzeżcie się, na prawo!. W końcu Jan poddał się rycerzowi banicie z Artois Denisowi de Morbecque. Jednak i inni żołnierzy zaczęli kłócić się o króla, za którego zapłacono by przecież ogromny okup. Ostatecznie Jan dostał się do niewoli lorda Warwicka, który przekazał go "Czarnemu Księciu".
W noc po bitwie książę Walii wydał ucztę na cześć Jana II. Edward sam usługiwał pokonanemu przeciwnikowi. Następnie został przewieziony do Anglii. Nie była to jednak "niewola" w ścisłym znaczeniu tego słowa. Król nie utracił swych przywilejów, mógł podróżować i kontynuować wystawne życie. Tak też czynił. Jak wynika z jego ksiąg rozrachunkowych wydawał krocie na konie, eleganckie ubrania, astrologów i nadworne grupy muzyczne. W londyńskiej Tower spędził tylko kilka miesięcy, kiedy Jean de Neuville wysadził desant w Anglii i spalił Winchelsea. Jan przetrzymywany był m.in. w Pałacu Sabaudzkim w Londynie, zamku Windsor, Hertford, Somerton, Berkhamtedt i innych.
Tymczasem Francja chyliła się ku upadkowi: zniszczenia wojenne, samowola feudałów i powstania chłopskie pogrążyły kraj w anarchii. Oddziały angielskie i nieopłacone kompanie najemników plądrowały kraj. W 1358 roku wybuchła Żakeria, powstanie chłopskie, które rychło rozszerzyło się na cały kraj. Powstańcy zdobyli nawet Paryż, ale ostatecznie zostali pokonani przez Karola z Nawarry, który po bitwie pod Poitiers odzyskał wolność.
Na mocy traktatu w Brétigny z 1360 roku ustalono wysokość okupu za uwolnienie króla (3.000.000 złotych skudów). Anglicy zgodzili się na powrót władcy do kraju w celu uzbierania ustalonej kwoty. Gwarancję dopełnienia umowy stanowił Ludwik, syn Jana "Dobrego", również przebywający w angielskiej niewoli.
Ludwik jednak zbiegł. Jan "Dobry" natychmiast powrócił do Anglii deklarując, że nie jest w stanie uzbierać wyznaczonej sumy. Decyzja ta była krytykowana przez jego doradców oraz przez współczesnych historyków. Jan przybył do Londynu na początku 1364 roku i zamieszkał w Pałacu Sabaudzkim. Zmarł 8 kwietnia 1364 roku. Jego ciało wróciło do Francji i spoczęło w bazylice Saint-Denis w Paryżu. Królem Francji został jego najstarszy syn, Karol V "Mądry".
Jan i Bonna mieli razem czterech synów i siedem córek. Po śmierci Bonny, która zmarła na dżumę, Jan miał ożenić się z Blanką d'Évreux, ale miłością do 17-letniej piękności zapałał król Filip VI, który odbił synowi narzeczoną i sam się z nią ożenił. Jan poślubił więc ostatecznie Joannę I, hrabinę Owernii i Boulogne, córkę hrabiego Wilhelma XII i Małgorzaty d'Évreux, córki hrabiego Ludwika d'Évreux. Jan i Joanna mieli razem dwie córki.
Żródła:
Jan II Dobry w "Wikipedia"
"POLITYCZNA ROLA KRÓLESTWA CYPRU w XIV wieku" - Łukasz Burkiewicz; Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013
"Słownik władców świata" - Małgorzata Hertmanowicz-Brzoza i Kamil Stepan, Kraków 2005
18-10-2020
16-12-2019